Optimaal het heen en weer krijgen

Bedienpanelen bij een lift variëren zo sterk in het ontwerp dat vaak onduidelijk is wat precies de bedoeling is. Mensen met een visuele beperking kunnen er al helemaal geen wijs meer uit.

Het eerste voorbeeld is van een lift in een openbaar gebouw in Nederland. Het is hier de bedoeling om de knop met tekst te gebruiken om de lift op te roepen. De knoppen met de pijlen zijn echter meer voor de hand liggend want intuïtief. Bovendien is in een openbare omgeving een bediening met Nederlandstalige tekst weinig voor de hand liggend, als te verwachten is dat ook niet-Nederlandstaligen er gebruik van zullen maken. De pijlknop geeft geen terugkoppeling. De tekstknop geeft na bediening gelukkig een lichtje eromheen, ten teken dat de bedienopdracht is ontvangen en wordt verwerkt, dat dan weer wel. De lift probeert mij eigenlijk te vertellen dat ik het verkeerd heb aangepakt. Ik vind het een flauw begin van mijn werkdag.

Het tweede voorbeeld betreft een lift in een groot Nederlands station. In het begin was de lift weinig in gebruik, ondanks de overvolle roltrappen. Maar na een maand of vier wisten handige forensen de lift prima te vinden, want hij doet gewoon wat we verwachten: je kunt uitstappen op de verdieping boven het perron waar je de lift kunt oproepen met dit bedienpaneel. Het bedienpaneel lijkt te suggereren dat je niet uit de lift mag, als je boven bent. Of mag je alleen naar beneden met deze lift en niet vanaf deze plek naar boven naar de stationshal? Hoe dan ook, wij forensen hebben in deze ietwat mysterieuze lift een short cut gevonden om de drukke roltrappen te omzeilen.  

En eenmaal in de lift, overvalt mij soms enige paniek bij onoverzichtelijke bedienpanelen. De liftdeuren - heel klantvriendelijk - sluiten snel en de lift gaat al onderweg naar 'je-weet-niet-waar', terwijl ik nog verwoede pogingen doe om mijn bestemming te kiezen op het liftpaneel. Ik verwacht een weergave waarbij de lagere verdiepingen bij elkaar staan en de hogere. In dit voorbeeld bevindt de 1e etage zich in het midden van het paneel, op gelijke hoogte met de 13e etage. 

Ook dit voorbeeld is afkomstig uit een openbaar gebouw, een groot ziekenhuis. Hopelijk bevindt zich een overzichtelijkere legenda waar welke afdeling is, zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde van de lift.

Weliswaar zijn tegenwoordig de meeste bedienpanelen van liften uitstekend bereikbaar voor iedereen, ook voor gebruikers van rolstoelen. Het design for all principe is nog niet volledig doorgedrongen, want de robuuste roestvrijstalen ontwerpen zijn hindernissen voor slechtzienden omdat het contrast van het knopje met het paneel vaak onvoldoende is. 

Wanneer sprake is van een hoofdzakelijk vaste groep gebruikers, kan de gebruiker zich aan het complexe ontwerp aanpassen. Hij leert gaandeweg om te gaan met de situatie. Na een tijdje kan hij met de meest ingewikkelde bedienpanelen blind omgaan. Dat gaat goed totdat hij een keer is afgeleid of tegelijkertijd een andere handeling uitvoert. De kans op vergissingen is dan weer groot. 

In openbare ruimtes echter moet het ontwerp gericht zijn op de incidentele gebruikers en dus niet op de kleine groep vaste gebruikers die bekend zijn in deze situatie. Incidentele gebruikers willen gewoon gemakkelijk heen en weer in de onbekende lift om de, voor hen soms toch al spannende, want niet dagelijkse, reis te vervolgen. Zij hebben geen tijd om te leren omgaan met een complex ontwerp, omdat zij het te weinig gebruiken. Het bedienpaneel van een lift verdient daarom meer aandacht in de ontwerpfase. Er bestaan normen voor personenliften en een overzichtelijk assortiment met richtlijnen voor de bijbehorende bediening.  De ontwerper hoeft hier niet het heen en weer van te krijgen.